„Jeśliby kto, wszedłszy w las, drzewa które znajdują się być wielkiej ceny, jak Cis, albo im podobne, podrąbał tedy może być przez pana albo dziedzica pojman, a na rękojemstwo tym, którzy oń prosić będą, ma być dan”.

Tak brzmi zdanie ze Statutu warckiego z 1423 r. w którym król Władysław Jagiełło ustanowił pierwszą prawną ochronę drzewa w Polsce. Co spowodowało, że to niepozorne, niczym szczególnym na pierwszy rzut oka niewyróżniające się drzewo, już niemal 600 lat temu objęte zostało taką troską?

Rodzina cisów, która w Polsce reprezentowana jest przez jeden rosnący w naturze gatunek, tj. cis pospolity (Taxus baccata), to iglaste, wiecznie zielone drzewa i krzewy. Myliłby się jednak ten, kto sądzi, że cisy to takie same „iglaki” jak wszystkie inne. Wątpliwości zaczynają się już od systematyki, bowiem przez niektórych cis nie jest zaliczany do nagonasiennych (jak wszystkie iglaste), a to przez ciekawostkę morfologiczną – nie wytwarzają one charakterystycznej szyszki, lecz nibyowoc, utwór składający się z jednego nasiona otoczonego mięsistą osnówką. Drewno nie wytwarza żywicy. Po ścięciu głównego pnia ma zdolności do wypuszczania odrośli z jego dolnej części. O ile cecha ta charakterystyczna jest dla krzewów i wielu gatunków drzew liściastych, o tyle w przypadku drzew iglastych jest to jeden z wyjątków. Kolejną niecharakterystyczną cechą dla większości nagonasiennych jest dwupienność – męskie i żeńskie organy rozrodcze cisu występują na różnych osobnikach.

Cis jest drzewem silnie trującym za sprawą taksyny, nie zawiera jej jedynie osnówka nasiona. Rośnie bardzo wolno, a dorosłe egzemplarze osiągają zazwyczaj wysokość 10-15-20 m. Występuje także jako krzak, sadzony w ogrodach i przy alejach. Jest to drzewo niezmiernie długowieczne, osiąga 1000 i więcej lat (zob. Ciekawostki).

W warunkach naturalnych cis jest drzewem bardzo rzadkim, a na mocy rozporządzenia Ministra Środowiska z 2014 r. objęty jest ochroną częściową. Większe skupiska tych drzew chronione są w rezerwatach, mi.in. w Rezerwacie Cisów Staropolskich w Borach Tucholskich.  Musi to w związku z tym powodować, że drewno cisu jest rzadko spotykane, a tym samym posiada swego rodzaju cechy ekskluzywności.

Biel cisu ma kolor jasnożółty, twardziel przechodzi z pomarańczowo- do czerwonobrązowego, czasem także z odcieniem fioletowego. Duża twardość, gęstość i sprężystość stanowią doskonałą bazę do jego praktycznego zastosowania. I właśnie przez te właściwości lasy cisowe zostały w średniowieczu niemal doszczętnie wykarczowane. Z drewna cisowego wyrabiano wysokiej jakości łuki, a w imporcie tego surowca przodowała Anglia. Łacińska nazwa taxus oznacza zresztą… łuk. I może właśnie z tego powodu król Jagiełło postanowił objąć ten gatunek swoją królewską opieką.

 

 

          

 Na tokarce

• Biel - wąski, żółtawo-biały
• Twardziel - brązowawa, czerwono-brunatna, pomarańczowo-brunatna
• Przygotowanie do obróbki - drewno bardzo dekoracyjne, łatwe suszenie, nie pęka i nie deformuje się, nie zawiera żywicy, nie jest atakowane przez grzyby i owady
• W trakcie obróbki - dobrze obrabialne, powierzchnia gładka, łatwe do polerowania; w trakcie obróbki może wywoływać zapalenie skóry i błon śluzowych
• Zastosowanie - do wysokiej jakości galanterii, miski, talerze, wazy, świeczniki, kule.

 

 Właściwości fizyczne

 
Źródło: opracowanie własne na podstawie The Wood Database

Źródło: opracowanie własne na podstawie The Wood Database

 

 Nasza ocena 

Trudność obróbki (10/10)

dla początkujących

dla eksperta

Walory estetyczne drewna (10/10)

niskie

wysokie

Łatwość pozyskania (10/10)

powszechnie dostępne

trudno dostępne

 

 Ciekawostki

• Mimo silnej toksyczności, osnówki nibyjagód pozbawione taksyny, są wykorzystywane w niektórych regionach Europy do wyrobu marmoladopodobnego przetworu.
• Najstarszym drzewem w Polsce i w Europie jest… cis pospolity; pierwszy rośnie w Henrykowie Lubańskim na Dolnym Śląsku, a jego wiek w 1987 r. oszacowano na ok. 1250 lat. Jest oczywiście pomnikiem przyrody. Drugi jest liderem listy drzew z tzw. wiekiem szacowanym, ocenia się go na 4000-5000 lat! Jednak co do tego wieku istnieją różnice zdań. Okaz rośnie w Llangernyw w Walii.

 

  Efekt końcowy 

 

         

 

 

 

 

Photo credit: daphneann